Nieuws

WOW tijdens een winterperiode

Inleiding
December, de eerste maand van het winterseizoen was zacht en wisselvallig en bracht weinig winterweer. In januari raakte het grootschalige weerpatroon geleidelijk wat meer verstoord en kregen we te maken met een periode met weer dat we ook wel als ‘kwakkelweer’ zouden kunnen omschrijven. De koude lucht kwam af en toe heel dichtbij maar elke keer was het de zachte lucht die het uiteindelijk won, hetgeen soms wel gepaard ging met wat winterse neerslag. Pas in de avond van 16 en in de nacht naar 17 januari viel er in het hele land wat sneeuw. Overal lag er een kortdurend sneeuwdekje van 1-4 centimeter sneeuw, de eerste grootschalige sneeuwsituatie in Nederland sinds 1 februari 2019.
 
De koude lucht wint eindelijk
In het weekend van 6 en 7 februari lukte het dan toch eindelijk en viel koning winter ons land binnen, het begin van een winterse periode die tot en met het volgende weekeinde zou duren. Op de weerkaart in figuur 1 hieronder is te zien wat er gebeurde. Onder invloed van een uitloper van hogedruk die zich uitstrekte van de Noorse Zee tot aan de Baltische Staten, kwam er zaterdag een oostelijke stroming tot stand die koude lucht vanuit Noordoost-Europa via Duitsland en Denemarken naar ons land transporteerde (blauwe pijl). Tegelijkertijd naderde er een lagedrukgebied (Darcy) vanuit Frankrijk die vooral op hoogte juist zachte lucht richting onze omgeving duwde (rode pijl), waardoor er op de scheiding van deze beide luchtsoorten een actieve neerslagzone ontstond. Dit neerslaggebied trok zaterdagavond van het zuiden uit het land binnen als regen.


Figuur 1; weerkaart zondag 7 februari 2021 om 06 UTC, bron: KNMI
Doordat het lagedrukgebied niet verder kon opdringen en de oostelijke stroming krachtiger was, won de koude lucht steeds meer terrein en ging de neerslag boven ons land over in sneeuw. In het zuiden van het land viel er eerst regen en ijzel omdat de zachte lucht daar wel was doorgedrongen en pas later zou worden verdreven.
 
Sneeuw en transportkou
Zaterdagavond 6 februari begon het in het zuiden te regenen bij temperaturen die net boven het vriespunt lagen, zoals te zien is in het linker kaartje in figuur 2. Naarmate het neerslaggebied verder noordwaarts trok ging de neerslag al vrij snel over in (natte) sneeuw bij temperaturen die net onder het vriespunt lagen, zoals te zien is in het middelste kaartje. Ook in het zuiden daalde de temperatuur waardoor de regen daar enige tijd over ging in ijsregen en ijzel met gevaarlijke gladheid tot gevolg, om later ook over te gaan in sneeuw. Zondagochtend 7 februari viel er vervolgens in het hele land sneeuw, al lag het zwaartepunt van de neerslag nu meer boven het midden en noorden van het land, zoals te zien is in het rechter kaartje in figuur 2. Tegelijkertijd waren de temperaturen alweer verder gezakt met op de meeste plaatsen -3 a -4 graden Celsius.


Figuur 2; kaarten met temperatuur en radarbeeld voor 6 feb 21:00, 7 feb 03:00 & 09:00, bron: wow.knmi.nl

Alleen in Limburg lagen de temperaturen nog rond het vriespunt en daar viel de neerslag dan ook nog steeds in verschillende vormen terwijl zich elders al een 5-10 cm dik sneeuwdek had gevormd.

In figuur 2 is te zien dat de temperatuur van het noordoosten uit afnam en dat de koude lucht zich dus zuidwestwaarts over ons land uitbreidde. Deze aanvoer van koude lucht noemen we ook wel kou-advectie of transportkou, aangezien deze koude lucht helemaal vanuit het noordoosten van Europa naar ons land is getransporteerd. In figuur 3 hieronder zien we de temperatuurgrafieken van drie weerstations die op het WOW-netwerk zijn aangesloten; Zwagerbosch in Friesland, Wielweg in Utrecht en Elst in Limburg. De verticale streepjes geven aan wanneer de temperatuurdaling is ingezet en dus de koude lucht begon binnen te stromen.


Figuur 3; temperatuursverloop stations Zwagerbosch, Wielweg en Elst voor 5 feb 12:00 – 8 feb 00:00, de verticale strepen markeren het begin van de temperatuurdaling, bron: wow.knmi.nl

Dit gebeurde het eerst in het noord(oost)en van het land, zo rond 20:00 op vrijdag 6 februari, waar het overigens al niet veel zachter was dan enkele graden boven nul. In het midden van het land, zoals bijvoorbeeld bij de Wielweg, was het vrijdagavond nog zacht en gebeurde het pas even na middernacht. In het zuidoosten van het land (Echt) was het vrijdagavond nog meer dan 10 graden en kwam de koude lucht pas zaterdagmiddag binnenstromen. Zondagmiddag zat het hele land diep in de transportkou en was het bijna overal 4 à 5 graden onder nul.

Gevoelstemperatuur en sneeuwduinen
Het binnenstromen van de koude lucht ging ook gepaard met veel wind, met op veel plaatsen windkracht 5 à 6 en in de noordelijke provincies zelfs een harde wind, 7 Bft. In combinatie met de sneeuwval resulteerde dit dan ook in sneeuwjachten, waardoor de sneeuw plaatselijk opwaaide tot sneeuwduinen van een halve meter hoog. In het Waddengebied was de wind zelfs even stormachtig, 8 Bft, waardoor men officieel kon spreken van een sneeuwstorm die de naam Darcy heeft gekregen.


Figuur 4; wind- en temperatuursverloop station meteoroodeschool voor 6 feb 12:00 – 9 feb 12:00, bron: wow.knmi.nl

Ook het WOW-station Meteoroodeschool kreeg te maken met deze zeldzame combinatie van sneeuw, temperaturen onder nul en veel wind, zoals te zien is in figuur 4 hierboven. Zondagmiddag stond er daar 6-7 Bft bij temperaturen van -4 à -5 graden onder nul, wat overeenkomt met een gevoelstemperatuur van circa -15. Ook is uit de grafiek af te lezen dat de wind aldaar gedurende de hele periode uit een oost- tot noordoostelijke richting kwam (lichtblauwe lijn).
 
Overgang naar rustig en koud weer
Ook op maandag 8 februari stond er nog vrij veel wind en was het daarnaast bewolkt, waardoor de temperatuur stabiel ruim onder nul bleef, zoals te zien is helemaal links in figuur 5. Er was namelijk geen zonnestraling om de lucht op te warmen (geen dagelijkse gang) en door de stevige noordoostenwind werd er continue koude lucht aangevoerd (kou-advectie).


Figuur 5; temperatuursverloop en neerslagintensiteit stations Ronsweer, Silvolde en Eerbeek voor 8 feb 00:00 – 16 feb 00:00, bron: wow.knmi.nl

Maandagavond nam de wind sterk af en vanaf de 9e werd het rustiger weer met weinig wind en vooral overdag flink wat zon. Waar het opklaarde in de nacht koelde het boven de sneeuwlaag al flink af, soms tot onder de -10 graden (strenge vorst). Overdag warmde het in de zon en bij weinig wind juist wat meer op en steeg het kwik naar temperaturen net onder het vriespunt. In figuur 5 is te zien dat het in de middag net genoeg opwarmde om de sneeuw in de regenmeters wat te laten smelten; de neerslagintensiteiten van Eerbeek en Silvolde (blauwe kleuren) laten neerslag zien terwijl het gewoon droog was. Ook in de dagen daarna zie je dit effect duidelijk terug.

Vanaf donderdag 11 februari was het ook in de nachten helder waardoor het verder kon afkoelen, zichtbaar als een sterkere zaagtand-beweging in het temperatuurverloop (figuur 5), ook wel dagelijkse gang genoemd. Vanaf dat moment speelde de wind een hoofdrol bij hoe koud het zou worden ‘s nachts. Als er tijdens een heldere nacht namelijk bijna geen wind staat dan verliest de lucht vlak boven een sneeuwlaag heel gemakkelijk warmte en kan het heel snel afkoelen. Als er dan toch een windvlaag voorbij komt dan mengt deze koude lucht zich met de minder koude lucht daarboven en stijgt de temperatuur (tijdelijk) weer. Met name in de nachten van 13 en 14 februari was dit effect goed zichtbaar in de WOW-metingen, zoals bijvoorbeeld bij het station Vaassen WeeropdeVeluwe in figuur 6.


Figuur 6; wind- en temperatuursverloop station Vaassen WeeropdeVeluwe voor 11 feb 12:00 – 15 feb 12:00, de gekleurde boxen (groen, oranje & grijs) markeren de benoemde nachten, bron: wow.knmi.nl
 
Plaatselijk zeer strenge vorst
In de groene box (figuur 6) zien we dat de wind (blauwe lijn) vrijwel de gehele nacht is weggevallen waardoor het die nacht ook het koudst kon worden; -17 graden. Dit was meteen ook een van de laagste minimumtemperaturen van deze winterperiode. In het oosten van het land werd het deze periode het koudst, zoals ook in de nacht van zaterdag 13 februari. In figuur 7 hieronder is te zien dat het die nacht in het oosten van het land op uitgebreide schaal tot strenge vorst is gekomen en plaatselijk zelfs tot zeer strenge vorst; temperatuur lager dan -15 graden Celsius. De rode cirkel markeert het station Vaassen WeeropdeVeluwe. In de nacht van zondag 14 februari stond er af en toe iets meer wind en zag je ook de temperatuur gelijktijdig af en toe wat op en neer gaan (figuur 6, oranje box).
 
Zondagmiddag stroomde er geleidelijk zachtere lucht binnen en zette de dooi in. Doordat de wind gedurende de avond en nacht bleef staan en het daarnaast ook bewolkt raakte, bleef de temperatuur daarna stabiel boven het vriespunt (figuur 6, grijze box).


Figuur 7; temperaturen om 07:30 op 13 februari 2021, de rode cirkel markeert station Vaassen WeeropdeVeluwe met zeer strenge vorst, bron: wow.knmi.nl