Nieuws

WOW-netwerk meet schokgolf van vulkaanuitbarsting

Het zal je niet ontgaan zijn: op 15 januari barstte in de Stille Oceaan bij Tonga een vulkaan uit, met een aswolk die tot maar liefst 55 kilometer de atmosfeer in reikte. De satellietbeelden van de uitbarsting van de Hunga Tonga–Hunga Haʻapai zijn uitgebreid op het nieuws geweest, met name door de indrukwekkende drukgolf die erop te zien was. Bijzonder was dat deze drukgolf zo sterk was, dat we deze zo’n 15 uur na de uitbarsting ook in Nederland konden meten op onder andere het WOW-netwerk.

 Een rug van hoge druk
Op de weerkaart (Figuur 1) is te zien dat we op 15 januari onder invloed staan van een hogedrukgebied boven de Alpen met een rug boven Nederland. Door deze invloed van hoge druk staat er weinig wind en is de lucht is erg vochtig, zoals de metingen van de WOW-stations aantonen (Figuur 2). Het weer speelt zich vooral af in de grenslaag, de onderste laag van de atmosfeer. Er is in de ochtend op uitgebreide schaal mist en nevel aanwezig.

Figuur 1: De weerkaart op 15 januari in de ochtend, met een hogedrukgebied boven de Alpen en bijbehorende uitloper boven het oosten van het land

Figuur 2: Windrichting en -snelheid (links) en luchtvochtigheid (rechts) op 15 januari om 6 uur ’s ochtends, gemeten door WOW-stations

Een opmerkelijke verstoring

Tot dusver gaat het weer onverstoord zijn gang dit mistige weekend. De rug trekt verder noordoostwaarts, de wind neemt langzaam toe en de lage druk wint terrein. Dit is duidelijk te zien in de gemeten drukwaarden op de WOW-stations: de luchtdruk neemt geleidelijk af (Figuur 3).

Maar omstreeks 20.00 gebeurt er iets opmerkelijks: alle stations laten een verstoring in de drukwaardes zien van zo’n 1,5 hectopascal. Gedurende ongeveer een uur neemt de luchtdruk eerst een toe en dan weer af, om vervolgens na enkele kleinere oscillaties weer zijn geleidelijk dalende trend voort te zetten.

Wat hier is gemeten is een zogenaamde ‘Lamb-golf’, een soort drukgolf die bij grote uitbarstingen kan ontstaan doordat de lucht als het ware wordt weggeduwd. Deze golf reisde de hele wereld over om uiteindelijk Nederland te passeren.

Vanuit het verloop van de luchtdrukveranderingen op de WOW-stations is te herkennen waar de drukgolf vandaan kwam. Zo zien we in bovenstaande vergelijking dat de afwijking het eerst optrad bij het station in de provincie Groningen, vervolgens in Warnsveld, Gelderland en zo’n 15 minuten later bij het station in Limburg. Kortom: de golf kwam aan vanuit het noorden en had een route van Tonga via de Noordpool naar Nederland gevolgd.

Figuur 3: Gemeten luchtdruk op drie verschillende WOW-stations op 15 januari.

Enkele uren later passeert de golf weer dezelfde stations, maar ditmaal komt deze juist aan vanuit het zuiden, zoals weer in het verloop van de metingen te zien is (Figuur 4). De amplitude van deze golf was iets kleiner. Het gebeurt niet vaak dat een vulkaanuitbarsting zo krachtig is, dat deze een drukgolf veroorzaakt die tot op zo’n grote afstand te meten is. De golf heeft geen merkbare invloed gehad op het weer in Nederland.


Figuur 4: Gemeten luchtdruk op drie verschillende WOW-stations in de nacht van 16 januari.