Nieuws

Actief koufront geeft onstuimige aprildag

Het is je vast niet ontgaan: de eerste helft van april was allesbehalve koud. In De Bilt zijn al 4 warme dagen geregistreerd en in het zuidoosten van het land is het zelfs al een enkele keer zomers warm geweest. Op zaterdag 13 april werd het opnieuw ruim 20 graden op veel plekken. In de nacht naar zondag volgde een vrij inactief koufront, waarna de temparturen een flinke stap terug deden. Vervolgens trok op maandag 15 april een tweede koufront over. Deze was echter alles behalve inactief… Onweer, korrelhagel en zware windstoten: het ging lokaal flink tekeer. Voor dit laatste heeft het KNMI dan ook code geel uitgegeven. Wat gebeurde er precies?

Lagedrukgebied ‘Renata’

Het zogenaamde polaire front was in de nacht naar zondag al doorgekomen. De warmste lucht was hiermee verdreven en we bevonden ons dus al in van oorsprong polaire lucht. In deze luchtsoort vormde zich in het weekend nabij IJsland een lagedrukgebied. Vanwege de verwachte impact in delen van het noordwesten van Europa kreeg het enkele dagen later een naam: ‘Renata’.

Renata lag maandagmiddag om 14:00 lokale tijd boven het noordwestelijk deel van de Noordzee. Het bijbehorende actieve koufront lag op dat moment op de Nederlandse westkust (figuur 1). Het koufront trok in sneltreinvaart oostwaarts en lag zo’n 3 uur later al boven Duitsland.

Figuur 1: Analyse van 12 UTC (14:00 uur lokale tijd) op maandag 15 april 2024. Het koufront van lagedrukgebied ‘Renata’ ligt op de westkust.

Koufront verdringt relatief warme lucht

Het zit natuurlijk al in de naam: een koufront kan worden gezien als de voorste begrenzing van een koelere luchtsoort die binnenstroomt. Koude lucht is per definitie zwaarder dan warme lucht. Bij een koufront schuift de koude lucht dus ónder de warme lucht. De warme lucht voor het front uit wordt hierdoor gedwongen om op te stijgen en bij voldoende vocht in de atmosfeer zorgt dit voor bewolking waar neerslag uit valt. Het zogenaamde frontvlak van een koufront is een stuk scherper dan bij warmtefronten. Dat is dan ook de reden dat de bewolking en neerslag bij een koufront vaak strakker is geconcentreerd rond het front zelf. Stevige buiige regen, onweer, korrelhagel en windstoten zijn geen zeldzaamheid. En zo ook op 15 april, bleek dat maar weer! Waarom was dit koufront zo actief?

Felle buienlijn

Het koufront kon zo actief uitpakken, omdat meerdere puzzelstukjes samenvielen. Op hoogte stond een krachtige straalstroom. De positie hiervan in combinatie met een naderende hoogtetrog zorgde voor nóg meer stijgbewegingen en onstabiliteit. Maandagmiddag 15 april zagen we dan ook iets terug wat we vaker terugzien bij actieve koufronten: een smalle lijn met zware buiige neerslag (figuur 2), inclusief korrelhagel, onweer en zware windstoten.

Figuur 2: Temperaturen en radarbeelden van maandag 15 april om 14:00, 15:00 en 16:00 uur. Bron: wow.knmi.nl.

Temperatuur in vrije val
Vlak na passage van het koufront raakte de temperatuur in een vrije val (figuur 2). Dit kwam enerzijds door de binnenstromende koelere lucht zelf, maar zeker ook door de intensieve neerslag die de koudere lucht op hoogte naar het aardoppervlak bracht. Op veel plekken zakte het kwik naar zo’n 4 tot 5 °C. In het Limburgse Ell daalde de temperatuur zelfs naar een bijna winterse 1.9 °C. Vanuit het westen werd het overwegend droog en in combinatie met wat meer instraling stegen de temperaturen naar een graad of 7.

Schoolvoorbeeld koufront

Niet alleen de temperatuur, maar bijvoorbeeld ook de luchtdruk volgde een typisch verloop voor een koufrontpassage. In de periode voordat het koufront nadert, is een geleidelijke daling van de luchtdruk te zien. Tot het moment van passeren. Dan zien we bij actieve koufronten vaak een plotselinge en relatieve sterke stijging van de luchtdruk, wat soms ook wel een ‘stijgklap’ wordt genoemd. Ook tijdens de passage van dit koufront werd dit waargenomen. Het verschilt van plek tot plek, maar in Maarssen ging het deze keer om een luchtdrukstijging van zo’n 1,5 hPa in slechts 10 minuten (figuur 3). De temperatuur nam een vrije val, het viel kortdurend met bakken uit de hemel en de wind haalde fors uit.

Figuur 3: grafiek met het verloop van de temperatuur (rood), luchtdruk (groen) en neerslagintensiteit (blauw) van WOW-station ‘MeteoMaarssen.NL’. Bron: wow.knmi.nl.

De wind speelde tijdens koufrontpassage dan ook een belangrijke rol. Op veel stations werden kortdurend felle windstoten gemeten. Zo werden met name in de westelijke helft vlagen van 75 km/uur geregistreerd. In het noordwesten werden zelfs windstoten van ruim 90 km/uur gemeten. Opvallend, maar typisch voor een koufrontpassage, was de scherpe ruiming van de windrichting en een geleidelijke afname van de windsnelheid achter het koufront (figuur 4). In slechts 10 minuten tijd draaide de wind zo’n 90°.

Figuur 4: grafiek met het verloop van de temperatuur (rood), windrichting (groen) en windsnelheid (blauw) van WOW-station ‘Meteokrimpenerwaard’. Bron: wow.knmi.nl.

Tijdens een koufrontpassage zoals maandag 15 april het geval was, zijn er altijd actievere en minder actievere delen op de buienlijn. Het kan dan ook bijvoorbeeld zijn dat de meest extreme weersverschijnselen niet worden opgepakt door de hoofdstations van het KNMI. WOW-stations kunnen op dit vlak erg waardevol zijn. Ze geven informatie voor meer locaties en zijn zo voor meteorologen bruikbaar om een nog completer beeld te krijgen van het opgetreden weer.